Στην Αγία Γραφή  υπάρχει πάντοτε σύνδεση της κατ’ ιδίαν προσευχής που κάνει ο πιστός μόνος του στο σπίτι του και της κοινής προσευχής που γίνεται στον Ναό και συμμετέχουν και άλλοι, λίγοι η πολλοί, πιστοί. Αυτόν τον σύνδεσμο τον συναντούμε και στους Πατέρες αλλά και στα Συναξάρια των Αγίων. Η κοινή Λατρεία που τελείται στον Ναό, εδώ και αιώνες έχει λάβει την μορφή συγκεκριμένων Ι. Ακολουθιών που τελούνται σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας .Είναι οι Ακολουθίες του νυχθημέρου με το Μεσονυκτικό ,τον Όρθρο και την Α΄ Ώρα το πρωί στις 7, τις υπόλοιπες ώρες Γ’ και ΣΤ’ στις 9 το πρωί και στις 12 το μεσημέρι αντίστοιχα, την Θ΄ Ώρα στις 3 το μεσημέρι, τον Εσπερινό και το Απόδειπνο, μετά το δείπνο. Στις Ιερές Μονές οι Ακολουθίες αυτές τελούνται απαρέγκλιτα και στην ώρα τους αφού το κύριο έργο των μοναχών είναι η προσευχή και η αέναη Λατρεία του Τριαδικού Θεού. Στις Ενορίες όμως παρατηρείται μια ποικιλία  τόσο στην τέλεση των Ακολουθιών όσο και στην τάξη με την οποία τελούνται.

Στις πιο πολλές Ενορίες οι ακολουθίες του νυχθημέρου μένουν αναξιοποίητες  και ο ενεργός ποιμαντικός χρόνος περιορίζεται στο τρίωρο της Κυριακάτικης Θ.Λειτουργίας. Πολλές Ενορίες παραλείπουν εντελώς όλες τις Ακολουθίες εκτός από τον Εσπερινό του Σαββάτου και των Μεγάλων Εορτών καθώς και του Όρθρου της Κυριακής και επίσης των Μεγάλων Εορτών. Σε κάποιες άλλες τελείται ο Εσπερινός καθημερινά ενώ παραλείπονται όλες οι υπόλοιπες Ακολουθίες. Σε κάποιες άλλες γίνεται προσπάθεια να τελούνται όσο το δυνατόν οι περισσότερες Ακολουθίες του νυχθημέρου όπως η Θ΄ Ώρα και ο Εσπερινός, το Απόδειπνο, και ο Όρθρος . Αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί να εφαρμοσθεί το Μοναχικό Τυπικό στις κοσμικές Ενορίες. Πολλοί κληρικοί δεν τελούν καθόλου ακολουθίες τις Καθημερινές άλλοι πάλι τις τελούν στα σπίτια τους. Η πρακτική αυτή είναι καλή και αγία αλλά συμβάλλει στην «ιδιωτικοποίηση» της κοινής λατρείας και δεν βοηθά στην δημιουργία Ενοριακής και Εκκλησιαστικής συνείδησης. Όταν οι Ακολουθίες τελούνται στον Ναό της Ενορίας η ωφέλεια που προκύπτει είναι μεγάλη. Στην Εκκλησία παρίστανται ο Κύριος ,η Παναγία και οι Άγιοι ολόσωμοι διά των Εικόνων, παρίστανται νοητά πολλοί χριστιανοί, περιμένουν δεήσεις οι κεκοιμημένοι Ενορίτες. Προσφέρεται θυμίαμα «εις οσμήν ευωδίας πνευματικής», ανάβονται οι κανδήλες και τα κεριά, υμνείται ικετευτικά το όνομα του Θεού.

Όταν ο Ενορίτης γνωρίζει ότι ο Εφημέριος τελεί τον Εσπερινό ,τον Όρθρο, το Απόδειπνο, την Παράκληση, τους Χαιρετισμούς κάποιες φορές προσέρχεται για να προσευχηθεί η ασκείται να επικεντρώνει την σκέψη του σ΄αυτό που γίνεται στον Ναό και θυμάται τον Άγιο της ημέρας. Μπορεί να εργάζεται αλλά έχει επίγνωση ,ότι ο Εφημέριος προσεύχεται γι αυτόν, για τα παιδιά του για όλους τους Ενορίτες. Είναι ευλογία να βλέπει ο πιστός πρωί χαράματα, ενώ εκείνος  παίρνει τον δρόμο για την Εργασία του, τα χαμηλωμένα φώτα του Ναού ν’ ανάβουν και τον ιερέα της Ενορίας να πορεύεται για να τελέσει την Ακολουθία του. Έτσι τον αναζητά και τον σέβεται  για εκείνο που εκπροσωπεί και εκπέμπει.

Είναι γεγονός ότι εάν ο Εφημέριος είναι φιλακόλουθος – και γιατί να μην είναι αφού αυτή είναι η ενασχόληση του-αυτό μεταδίδεται αθόρυβα και πειστικά και στους Ενορίτες. Επιπλέον όταν οι ιεροψάλτες ψάλλουν τους ύμνους προσευχόμενοι και διαβάζουν με επίγνωση και φόβο Θεού τα ιερά κείμενα εμπνέουν όχι μόνο τον λαό αλλά και τον λειτουργό ιερέα. Συνεργάζονται λοιπόν όλοι για ένα σκοπό την Λατρεία του Θεού και την με επίγνωση συμμετοχή τους σ’αυτήν. Έτσι θα βοηθηθούν όλοι όσοι αποτελούν το πλήρωμα του νοητού καραβιού να προσέλθουν στην κοινή λατρεία, να κατανοήσουν τα τελούμενα ούτως ώστε η Λατρεία να είναι ενσυνείδητη «εν Πνεύματι και αληθεία» και όχι μια ευσεβοφανής φλυαρία.

Η Λατρεία προϋποθέτει και προσωπική άσκηση .Η άσκηση αυτή καθώς και η αγρυπνία συνδέονται με τα έσχατα. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Χριστού :«Να μένετε άγρυπνοι και να προσεύχεσθε αδιάκοπα, για να μπορέσετε να ξεπεράσετε όλα όσα είναι να συμβούν, και να παρουσιασθείτε έτοιμοι μπροστά στον Κύριο».

Οι κληρικοί κινδυνεύουμε να μετατρέψουμε την προσευχή σε «επάγγελμα» και να ξεχάσουμε εντελώς την κατ΄ιδίαν προσευχή. Κινδυνεύουμε να εξοικειωθούμε με τα γράμματα της ακολουθίας και να τα επαναλαμβάνουμε σχεδόν μηχανικά και βιαστικά. Είναι απαραίτητο για όλους, ειδικά για τους Κληρικούς να βυθισθούμε και να ησυχάσουμε προσωπικά στο επίπεδο της κατ΄ιδίαν προσευχής για να μπορούμε να παραστούμε ενώπιον του Θεού στο ιερό Θυσιαστήριο. Εξ άλλου σημασία δεν έχει σύμφωνα με τους Πατέρες η ποσότητα της προσευχής όσο η ποιότητα της. Πρέπει να απαλλαγούμε όλοι μας από όλους τους λογισμούς, καλούς και κακούς κλείνοντας αυτήν την ώρα το κινητό μας τηλέφωνο!!   για να μπορέσουμε να δεχθούμε την επίσκεψη της χάριτος κατά την ώρα της προσευχής.

Η Λατρεία της Εκκλησίας μας μπορεί να γίνεται «εν παντί καιρώ και πάση ώρα» όμως συνδέεται με τον ιερό χώρο του Ναού όπου εκεί ζυμώνεται το ζυμάρι της πίστεως. Όταν ο ευσεβής Λαός μας λέει ότι πάω στην Εκκλησία εννοεί ότι πηγαίνει στον Ναό για συμμετοχή στα «εν αυτώ» τελούμενα. Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης αναφερόμενος στην στενή σχέση ναού με τον ιερέα γράφει «….όργανον ιερουργίας ναός τε και ιερεύς, ο μεν ιερουργών ,ο δε θυσιαστήριον έχων».

Τελειώνοντας ας αναφερθούμε στον λειτουργικό τρόπο και στο ήθος του χριστιανού ο οποίος γνωρίζει τον Θεό κατά το μέτρο της αποκάλυψης Του. Η αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού φανερώνεται στο Πρόσωπο του Χριστού, ο Οποίος είναι η Οδός, η Αλήθεια και η Ζωή. Υψίστη μορφή Λατρείας για εμάς τους Χριστιανούς είναι η Θ.Λειτουργία όπου αποκαλύπτεται το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία των ανθρώπων και εικονίζεται μέσα σε αυτήν η Ενανθρώπηση, η ζωή, το Πάθος, η Ανάσταση, η Ανάληψη του Χριστού και η Δευτέρα Παρουσία.

Ο π.Ζαχαρίας Ζάχαρος στηριζόμενος στην διδασκαλία του Αγίου Σιλουανού του Αγιορείτου  σημειώνει ότι «Η γνώση του Μυστηρίου του Χριστού δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένη αν η εμπειρία του ανθρώπου δεν συμπεριλάβει και τον Άδη. Η ταπεινή πορεία προς τα κάτω είναι η οδός που πορεύεται  η αγία Εκκλησία. Αν εξετάσουμε με προσοχή το πνεύμα που εκφράζεται στις προσευχές της Εκκλησίας θα δούμε τη διπλή αυτή κίνηση πρώτα την κατάβαση και έπειτα την ανάβαση».

Πολλά παραδείγματα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ για να φανεί αυτή η διπλή κίνηση(ανάβαση και κατάβαση) στην λατρεία και στην κοινή προσευχή. Στην ευχή που λέει ο λειτουργός την ώρα που ψάλλεται ο Χερουβικός ύμνος αποκαλεί τον εαυτό του αχρείο, ανάξιο και αμαρτωλό(κατάβαση)ενώ ταυτόχρονα προσπίπτει στην αμέτρητη φιλανθρωπία του Θεού και επιζητεί το έλεος Του(ανάβαση).

Το ίδιο βλέπουμε και στην ευχή πρίν το Βάπτισμα, και στην ευχή του Μεγάλου Αγιασμού, και στις Ευχές της Πεντηκοστής ,και στις ευχές του Εσπερινού και γενικά με την κατάβαση και την ανάβαση του λειτουργού και ολοκλήρου του σώματος της Εκκλησίας  τονίζεται με τρόπο αυτοεξομολογητικό η ανθρώπινη αδυναμία, αποκαλύπτεται ο εσωτερικός Άδης και γίνεται εκζήτηση του Θείου ελέους. Το ίδιο συμβαίνει και στους Ψαλμούς του Δαβίδ και σε πολλούς ύμνους που στολίζουν τις Ιερές μας Ακολουθίες και μας εισάγουν στην γλώσσα και το ήθος της Εκκλησίας.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν  και αν κάποιος ήθελε να διαστρέψει το νόημα της λατρείας και να προβάλει τον εαυτό του είναι αδύνατο αφού το Μυστήριο της ταπεινώσεως  και της κενώσεως (του αδειάσματος ) όπως εκφράζεται μέσα σ’ αυτήν ο διάβολος δεν το αντέχει. Ο δρόμος του κομπασμού και της υπερηφανείας που επέλεξε ο διάβολος είναι αντίθετος με τον δρόμο της κατάβασης δια της ταπεινώσεως  και της ανόδου δια της Θείας Χάριτος και του απείρου ελέους του Θεού όπως εκφράζεται στις Ι. Ακολουθίες της Εκκλησίας μας.

Δ.