Ανάμεσα στους αγίους και τις προσωπικότητες της Τουρκοκρατίας μοιάζει να ξεχωρίζει ο Νεομάρτυρας, ο Ιερομάρτυρας και εθνομάρτυρας, ο νέος Απόστολος και εθναπόστολος, ο παιδαγωγός και μεγάλος δάσκαλος του γένους, ο φωτιστής των σκλάβων, ο προφήτης του ποθούμενου και της ανάστασης του γένους, ο προφήτης της κατάκτησης της Βασιλεύουσας, ο Μοναχός, ο Αγιορείτης, ο ρήτορας και διδάχος, ο διακριτικός, ο θαυματουργός, η βάση και το εφαλτήριο της ελληνικής επανάστασης, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779).Αυτές είναι μερικές από τις ιδιότητες, τα επίθετα και τους και χαρακτηρισμούς που μπορούμε να «προσάψουμε»  στον Άγιο των σκλάβων πρόχειρα.Αλλά μήπως έφτασε η ώρα να αγκαλιάσουμε ολόκληρο και σε ένα σώμα τον βίο, την πολιτεία και όλες μαζί τις ιδιότητες του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού; Γιατί μπορεί να πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πολυδιάστατο πρόσωπο και ο καθένας μας να προτιμά να τονίζει μία ή και μερικές από τις ιδιότητές του στην ουσία,όμως, όλο αυτό καμιά φορά μειώνει το όλο πρόσωπο ή ακόμη και το αποδομεί…(Βέβαια, θα πρέπει να παραδεχτούμε πως ακόμη και έτσι, τα πράγματα δεν είναι καθόλου άσχημα, γιατί με τον τρόπο αυτό φωτίζεται από πολλές πλευρές η τεράστια και αξιοθαύμαστη αυτή φυσιογνωμία του Νέου Ελληνισμού, αυτού του νέου μεγάλου Πατέρα της Εκκλησίας, των ελληνικών γραμμάτων, της Ρωμιοσύνης και του Νέου Ελληνισμού).Οι ιδιότητες του, πάντως,  ξεχειλίζουν με την αναφορά του ονόματός του και την σκοπιά από την οποία τον κοιτάμε κάθε φορά!

Και όπως είπαμε ήταν πολυδιάστατος -μέσα στην ταπείνωση του! Γιατί η ταπείνωση είναι πάντα εκρηκτική και δημιουργική!Ο άγιος Κοσμάς ήταν ένας ενεργός και εν κινήσει θησαυρός του γένους, και η ύπαρξή του καρπός του αειφόρου θησαυροφυλακίου της πάντα ζωντανής παράδοσής μας, όταν την αντιμετωπίζεις ως νεκρός που ζητάς να τραφείς για να ζήσεις. Μόνον έτσι σου φανερώνεται, σε παρηγορεί και σε ανασταίνει! Γι’ αυτό και ο ίδιος  έδρασε καταλυτικά ως αναστημένος για την αναγέννηση του ελληνισμού και την νεκρανάσταση της Ρωμιοσύνης.Αλλά χωρίς αυτόν -περιοδεία στα περίχωρα του δούλου γένους- θα έμοιαζε αδύνατο, ίσως, να βρεθεί κάποιος όπως ο αγράμματος στρατηγός Μακρυγιάννης για να αναρωτηθεί: “Έχουμε αρετή να ελευθερώσουμε την πατρίδα”;Άλλωστε, αυτά τα γράμματα της αρετής ήθελε να διδάσκουν τα σχολειά που “έσπειρε” σαν σπορέας του ελληνικού λόγου και της ελληνικής παιδείας ο Ιερομάρτυρας Κοσμάς!Πόσο ωραία ταιριάζει στο πρόσωπο του Πατρο-Κοσμά ο στίχος του Διονύση Σαββόπουλου “Και παππού σε μέρα αυτόνομα μέσα στην Τουρκοκρατία”!Όπου πατούσε ο συλλογικός αυτός Παππούς μας μαζί με τη συνοδεία του, αποτελούσε μέρος αυτόνομο! Εκεί ήταν όλα αναστημένα και χαρά Θεού! Υπήρχε στη συνέχεια και σχολείο μαζί με την εκκλησία και την κοινότητα που το έκτισε, και στο εξής θα φρόντιζε για την λειτουργία του!Και βέβαια ο ίδιος δεν είχε αυταπάτες για τον εαυτό του: “Αυτό το σκαμνί”, το βάθρο που μιλούσε, “είναι ο τάφος μου”, έλεγε στο πυκνό του ακροατήριο που δεν χόρταινε να τον ακούει! Αλλά και σήμερα ποιος χορταίνει να διαβάζει τους λόγους του που είναι γλυκύτεροι και από το μέλι! Να ακόμη και μια άλλη ιδιότητά του και να ένας νέος Χρυσόστομος!

Εκείνο το ευτελές σκαμνί, λοιπόν, ήταν ο μεταφερόμενος Άρειος Πάγος από τον οποίο απευθύνθηκε ο Απόστολος των Εθνών Παύλος στους αρχαίους Αθηναίους. Μόνο που στους νέους “Αθηναίους”, ο Απόστολος των σκλάβων δεν μίλησε για τον Άγνωστο Θεό αλλά για τον γνωστό Θεό που τον είχαν ξεχάσει!Ο μέγας Παππούς μας στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας πλούτισε και ευτύχησε, όπως οι αντίστοιχοι μεγάλοι μας ευεργέτες με το εμπόριο.Μόνο που αυτός πλούτισε στο Άγιον Όρος και την Αθωνιάδα σχολή, γιατί άλλο σαράκι τον έτρωγε!Έμαθε με ιδιαίτερη δίψα τα γράμματα της εποχής, και το σημαντικότερο πλούτισε και ευεργέτησε πρώτα την ψυχή του με τα νάματα της Ορθόδοξης πνευματικής ζωής. Όχι, βεβαίως, εγκυκλοπαιδικά και μέσα από τα βιβλία, αλλά με ιδιαίτερο εσωτερικό ζήλο εξαγιασμού. Και έτσι αφού χόρτασε και ξεδίψασε βγήκε στη διδαχή.Και πάλιν, ο προκομμένος άνθρωπος και διακριτικός Αγιονορείτης Ιερομόναχος δεν σήκωσε δικό του μπαϊράκι για να σώσει το γένος. Αρκετά έχει πάθει και έχει κακοπαθήσει ο τόπος αυτός από αδιάκριτους και άκαιρους ή και ευκαιριακούς και πάσης φύσεως σωτήρες. Ποτέ δεν έλειψαν…Ο Άγιος Κοσμάς βγήκε στο κήρυγμα με την άδεια και την ευλογία του πατριάρχη, και έτσι ότι κατάφερε, ήταν, θα λέγαμε, ευχής έργον! Και το αποτέλεσμα υπερευλογημένο!Υποψιάζομαι, πως αυτός πρέπει είναι στην ουσία και ο πατέρας των Κολλυβάδων και της Φιλοκαλικής αναγέννησης. Άλλωστε και ο ίδιος είναι ένας μέγας παραδοσιακός, όχι, βεβαίως, με την έννοια του συντηρητικού -κάθε άλλο- αλλά αυτού που ξέρει να αρδεύεται από τις ανεξάντλητες πηγές της Ορθόδοξης παράδοσης και να μοιράζει στη συνέχεια γάργαρο, καθαρό και ανεξάντλητο νερό. Με την έννοια του ύδατος ζώντος!Πρόκειται για την ίδια παράδοση, αλλά και μέθοδο που αναδεικνύει κατά καιρούς, και μέχρι τις ημέρες μας ανάλογες προσωπικότητες. Κάθε άλλη προσπάθεια, με δήθεν ατομικές ανανεώσεις, χωρίς άμεση σχέση με την αέναη αυτή πηγή αποτελούν συνήθως ματαιοπονία! Αν όχι ύβρις…

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός φαίνεται να είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα της περιόδου της Τουρκοκρατίας, αφού μοιάζει να φορτώθηκε στις πλάτες του τον δούλο Ελληνισμό και τον ανέσυρε στο φως από τα σκοτάδια της σκλαβιάς. Και όχι για την απλή και προς ώρας λευτεριά, αλλά για την πραγματική ανάσταση των ραγιάδων, ψυχή τε και σώματι!Οραματίζεται το ξεσκλάβωμα, το οποίο το βλέπει να έρχεται με τα διορατικά του μάτια, αλλά δεν θέλει τα παιδιά του γένους να είναι αγράμματα σαν τα γουρούνια, όπως λέει. Αυτός είναι ο μέγας ασυμβίβαστος παιδαγωγός. Ή θα σώσει ψυχή τε και σώματι τους ραγιάδες ή και αυτός ματαιοπονεί. Το αποτέλεσμά του δείχνει ακριβώς το αντίθετο!Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια ιδιαίτερα εκρηκτική προσωπικότητα, στην ουσία επαναστατική, όσο και αν ο ίδιος κρύβει τον δυναμισμό του μέσα στον απλό, διακριτικό, ευγενικό και γλυκό του θεολογικό λόγο με τον οποίο απευθύνεται στο ακροατήριό του.Με την νέα χρόνια θα αρχίσουν οι εκδηλώσεις για την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Και να, ανάμεσα στους κορυφαίους πρωταγωνιστές της εθνικής μας παλιγγενεσίας προβάλει σαν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο φωτεινό ορόσημο, ο σαν σήμερα απαγχονισθείς Ιερομάρτυρας άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.Ο κήρυκας της αρετής, των ελληνικών γραμμάτων, της αιώνιας ζωής!

Ο διαρκής και πρωτοπόρος υπουργός των Ελληνικών Γραμμάτων!Ο Μάρτυρας της Εκκλησίας και του Γένους!Δεν ξέρουμε αν η επιτροπή για τον εορτασμό «Ελλάδα 2021» έχει συμπεριλάβει στα τιμώμενα πρόσωπα αυτόν τον Μέγα Έλληνα της Ρωμιοσύνης. (Και να ένας χαρακτηρισμός που ίσως εκφράζει, συμπυκνώνει, αν δεν ενοποιεί τις ποικίλες ιδιότητες, το μέγεθος και το πρόσωπο του αγίου και Ιερομάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού).Όπως και να έχουν τα πράγματα με τον εορτασμό, καθήκον όλων μας είναι να τιμηθεί ο Άγιος όπως του αξίζει, είτε επίσημα, είτε ανεπίσημα!Και ιδιαίτερα επίσημα και ευλαβικά στις καρδιές του καθ’ ενός μας.Με την έννοια, να τον ευχαριστήσουμε με τον τρόπο που θα ήθελε αυτός!Μπορούμε;

Στέλιος Κούκος

www.pemptousia.gr