«Χριστὸς Ἀνέστη ἀληθῶς

καὶ δίδαξε τσ’ ἀνθρώπους

πώς ζοῦν ἐφήμερες χαρὲς

σὲ δανεισμένους τόπους»(κρητικὴ μαντινάδα)

Τὸ 1992 ἐπανεκδόθηκε ἕνα πολὺ ἐνδιαφέρον βιβλίο ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις «Τροχαλία», μὲ τίτλο «Ἡ Ἑλλάδα σήμερα». (Μᾶλλον ἔκλεισε καὶ ὁ ἐν λόγω ἐκδοτικὸς οἶκος. Καὶ πῶς ἀλλιῶς; Κρίση καί… λίγοι διαβάζουν σήμερα καὶ κυρίως οἱ παλαιότεροι στὴν ἡλικία, ποὺ δὲν μποροῦν νὰ «χωνέψουν» τὴν διαδικτυακὴ καταιγίδα. Οἱ βιβλιόφιλοι εἶναι εἶδος ὑπὸ ἐξαφάνισιν…). Τὸ βιβλίο εἶναι ταξιδιωτικό, περιηγητικὸ καὶ πρωτοεκδόθηκε τὸ 1892 στὴν Γαλλία. Συγγραφέας του, ὁ Γάλλος Ντεσὰμπ (G. Deschamps), o ὁποῖος, ἀπὸ τὸ 1885 ὡς τὸ 1892, ζεῖ στὴν Ἑλλάδα καὶ ἐργάζεται στὴν γαλλικὴ ἀρχαιολογικὴ σχολὴ Ἀθηνῶν. Τὶς ἀνασκαφὲς τὶς πραγματοποιοῦσαν τότε, κυρίως, ξένες ἀρχαιολογικὲς ἀποστολές, δεῖγμα κι αὐτὸ τῆς ὑποτέλειας καὶ τῆς ἐξάρτησης, τοῦ λυμφατικοῦ κρατιδίου. Δυστυχῶς δὲν ἔφθαναν οἱ ἁρπαγές, οἱ λεηλασίες καὶ....οἱ καταστροφὲς τῶν εὐκλεῶν μνημείων καὶ καλλιτεχνημάτων τοῦ ἀρχαίου πολιτισμοῦ, ποὺ συνέβησαν κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, συνεχίστηκε ἡ «Πολιτιστικὴ Γενοκτονία» καὶ κατὰ τὸν εὐφημιστικῶς λεγόμενο «ἐλεύθερο βίο». Ξένες ἀποστολὲς διενεργοῦσαν ἀνασκαφὲς καὶ ἀποκόμιζαν τὴν μερίδα τοῦ λέοντος ἀπὸ τὰ ἀριστουργήματα τῆς κλασσικῆς τέχνης. Τὰ δυτικὰ μουσεῖα εἶναι κατάφορτα ἀπὸ ἀρχαίους καὶ βυζαντινοὺς καλλιτεχνικοὺς θησαυρούς, ὅλα προϊόντα ἀρχαιοκαπηλίας καὶ λαφυραγωγίας, κυρίως ἀπὸ Φράγκους τζιτζιφιόγκους τῆς ἀριστοκρατίας. Ἕνα ἀπὸ τὰ βδελυρότερα καὶ ζοφερότερα ἐγκλήματα τῆς ἱστορίας, ποὺ σπανιότατα στιγματίζεται, διότι, ἰσχύει τὸ δίκαιόν τοῦ ἰσχυροτέρου καί… οὐαὶ τοῖς ἠττημένοις. Τὸ πόνημα τοῦ Γάλλου ἀρχαιολόγου ἔχει μεγάλη ἀξία, γιατί ὁ συγγραφέας «δὲν κλείστηκε στὸ γραφεῖο του οὔτε ἀπομονώθηκε στοὺς χώρους τῶν ἀνασκαφῶν. Τριγύριζε στὰ σαλόνια ἀλλὰ καὶ στὴν ἀγορά. Ἔπινε καφὲ στὰ καφενεῖα τῆς πρωτεύουσας, ἀλλὰ καὶ τῶν χωριῶν, συζητοῦσε μὲ λογίους καὶ μὲ ἁπλοὺς ἀνθρώπους, σὲ μία προσπάθεια νὰ ἀνακαλύψει καὶ νὰ κατανοήσει τοὺς Νεοέλληνες». (Ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ βιβλίου). Ἑρμηνεύει ὁ Γάλλος τὶς ποικίλες ἐκφάνσεις τῆς νεοελληνικῆς ζωῆς μὲς στὴν ἱστορική τους προοπτική, γιὰ νὰ καταλήξει στὸ συμπέρασμα ὅτι «παρὰ τὶς φαινομενικὲς ρωγμὲς δὲν ὑπάρχει ἱστορία πιὸ συνεχὴς ἀπὸ τὴν ἱστορία τολυτης τῆς φυλῆς». Ὁ Ἑλληνισμὸς εἶναι συνεχὴς καὶ σύνθετος «συνάμα ἀρχαῖος, βυζαντινὸς καὶ σύγχρονος». (Ὁ ξένος λογοτέχνης ζωντας τότε μὲ τὸν λαὸ «ἐπίασε» τὴν τρίσημη ἑνότητα τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Κοραής, ὁ σοφὸς δανδὴς τῶν Παρισίων, διαφωταδιστῆς ἕως μυελοῦ ὀστέων, μᾶς ἔστησε ἀερογέγυρες ἀπὸ τὴν νέα στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα. Τὴν ἔνδοξη αὐτοκρατορία τῆς Νέας Ρώμης τὴν ἀγνοοῦσε καὶ τὴν περιφρονοῦσε, γιατί ἦταν μπουκωμένος ἀπὸ τὰ ἀντιχριστιανικὰ λύματα τῆς λεγόμενης Γαλλικῆς Ἐπανάστασης. Τὸ κακὸ εἶναι μᾶς ἄφησε καὶ τὰ ἡμιμαθῆ ἔκγονά του, νεοπαγανιστές, προοδομανεῖς ἐκκλησιομάχους καὶ λοιποὺς «ἄθρησκους» σαπρολόγους. Ὅμως «…ἡ μελέτη, ἡ μίμηση καὶ ἡ λαχτάρα τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδας, εἶναι ἡ ἀνικανότητά τους νὰ πιστέψουν στὴν αἰωνιότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ὅποιος ἀτενίζει τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα καὶ παραμερίζει τὸν Χριστὸ εἶναι σὰν νὰ μὴν ὑποπτεύεται πὼς εἴμαστε προορισμένοι στὴν αἰωνιότητα, καὶ σὰν νὰ θέλει νὰ ἐπαναλάβει τὸ ἔργο τοῦ πολιτισμοῦ τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων, ποὺ ἦταν ἡ προετοιμασία μιᾶς ἄρτιας θνητῆς ὑπόστασης, γιὰ νὰ τὴν δεχτεῖ ὁ Χριστὸς καὶ νὰ τὴν κάμει ἀθάνατη». (Ζ. Λορεντζάτος, «Διόσκουροι 1 Γ.Σαρανάρης, 2 Δ.Καπετανάκης», ἔκδ. «Δόμος», σέλ. 142-143). Μάλιστα, ἐπανερχόμενοι στὸ περιηγητικὸ βιβλίο, ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς, τὸ χαρακτήρισε ὡς «τὸ ὡραιότερό των ὅσων μέχρι τοῦδε ἐγράφησαν περὶ Ἑλλάδος», («Ἑστία», 1892) ἡ δὲ γαλλικὴ Ἀκαδημία τὸ τίμησε μὲ βραβεῖο.Τὸ θυμήθηκα καὶ τὸ «κατέβασα» ἀπὸ τὴν βιβλιοθήκη μου, διότι μεταξύ των πολλῶν ἀξιομνημόνευτων ἐντυπώσεών του, ὁ συγγραφέας περιγράφει καὶ ἕνα «Πάσχα τῶν Ἑλλήνων» στὴν Ἀθήνα, τὸ 1890.
Τὴν γραφίδα τοῦ συγγραφέα διακρίνει ἡ ὀξυδέρκεια καὶ ἡ παρατηρητικότητα. Ἀποφεύγει τὴν κατάκριση ἢ τὴν περιφρόνηση ποὺ κυριαρχεῖ σὲ βιβλία Εὐρωπαίων περιηγητῶν, οἱ ὁποῖοι ἔρχονταν στὴν Ἑλλάδα γιὰ νὰ συναντήσουν τὸν Σωκράτη καὶ ἀπογοητεύονταν βλέποντας τὸν φτωχὸ καὶ ρακένδυτο Νεοέλληνα, ξεχνώντας τὴν πολυαίωνη δουλεία, τὴν φρικώδη σκλαβιά. Θαυμάζει ὁ συγγραφέας τὸν Καποδίστρια, διπλωμάτη ὁλκῆς καὶ καταγράφει τὸν ὁρισμὸ τῆς σημερινῆς Ἑλλάδας, ὅπως τὸν διατύπωσε μία μέρα ὁ Κυβερνήτης στὸν Ἄγγλο Χόρτον: «Τὸ Ἑλληνικὸ ἔθνος ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀνθρώπους πού, μετὰ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως δὲν ἔχουν σταματήσει νὰ ἀσπάζονται τὴν ὀρθόδοξη θρησκεία, νὰ μιλοῦν τὴν γλώσσα τῶν πατέρων τους καὶ ἔχουν παραμείνει στὴν πνευματικὴ ἢ κοσμικὴ δικαιοδοσία τῆς ἐκκλησίας τους, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ποῦ κατοικοῦν στὴν Τουρκία» (σέλ. 332). Στὴν ἑπόμενη σελίδα διηγεῖται ἕνα συγκινητικὸ γεγονός: «Σὲ ὁρισμένα σημεῖα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα ἔχει ἐξαφανιστεῖ. Στὴ Σπάρτη της Μ. Ἀσίας, (τὸ τουρκικὸ ὄνομα εἶναι Ἰσπάρτα. Πρὶν ἀπὸ τὸ 1922 εἶχε 6.000 Ἕλληνες, ποὺ διατηροῦσαν ὀκτὼ ἐκκλησίες), ὁ παπὰς λέει τὴν ὀρθόδοξη λειτουργία στὰ τούρκικα. Πάνω στοὺς διάσπαρτους μικροὺς τάφους γύρω ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, τὰ ὀνόματα τῶν νεκρῶν καὶ τὰ ἀποχαιρετιστήρια των ζωντανῶν εἶναι γραμμένα σὲ τουρκικὴ γλώσσα μὲ ἑλληνικοὺς χαρακτῆρες (τὰ λεγόμενα καραμανλίδικα). Οἱ καημένοι οἱ ντόπιοι δείχνουν πολὺ ντροπιασμένοι ποὺ ἔχουν ξεχάσει τὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τῶν ἀδελφῶν τους καὶ ἐξηγοῦν τὴν δυστυχία τους μὲ ἕνα τρόπο πολὺ συγκινητικό: ὅταν οἱ Τοῦρκοι πῆραν τὴν Πόλη, λένε, ἔκοψαν τὴν γλώσσα ὅλων ὅσοι βρίσκονται ἐδῶ, καὶ τὰ παιδιὰ τοὺς ἀναγκάστηκαν νὰ μάθουν τὴν γλώσσα τῶν νικητῶν. Ὅμως, προσθέτουν, θὰ ξαναμάθουμε τὴ γλώσσα τοῦ Ὁμήρου, γιὰ νὰ μὴν εἴμαστε κατώτεροι ἀπὸ τοὺς Ἀθηναίους ἀδελφούς μας τὴν ἡμέρα ποὺ ἡ φυλή μας θὰ ἐλευθερωθεῖ ὁριστικά».Καὶ σημειώνει παρακάτω ὁ Γάλλος συγγραφέας αὐτό, ποὺ δὲν μποροῦν νὰ χωνέψουν κάποιοι Ἑλληνόφωνοι ψευτοϊστορικοὶ τῆς σήμερον: «Ἡ Θρησκεία καὶ τὸ Σχολεῖο εἶναι, αἰῶνες τώρα, τὰ δύο καταφύγια ποὺ ἔσωσαν τὴν ἑλληνικὴ ἐθνικότητα ἀπὸ κάθε ἀλλοίωση. Τὴ διαφύλαξαν ἄθικτη ἀπὸ ὅλους τους κινδύνους ποὺ διέτρεξε καὶ ὅλες τὶς ἐπιθέσεις ποὺ ὑπέστη».
Ὡραία, γλαφυρὰ καὶ μὲ λεπτὸ χιοῦμορ περιγράφει τὸ βράδυ τῆς Ἀνάστασης στὴν Ἀθήνα, τὸ 1890. Διαβάζω στὴ σελίδα 343:«Χριστὸς Ἀνέστη! Καὶ ἀμέσως ἡ χαρὰ ξεσπάει σὲ ὅλα τα πρόσωπα. Οἱ Ἀθηναῖοι ἀγκαλιάζονται. Ἡ ἀγγαλίαση ξεχύνεται στὶς τρυφερὲς χειρονομίες, στὶς ἐγκάρδιες χειραψίες, στὶς ὑποσχέσεις αἰώνιας ἀδελφοσύνης. Παρὰ τὶς προσπάθειες τῆς ἀστυνομίας τὰ πιστόλια βγαίνουν ἀπὸ τὰ ζωνάρια καὶ ξεσποῦν σὲ χαρμόσυνες μπαταριές. Ἀλλοίμονο σὲ ὅσους βρίσκονται πολὺ κοντὰ στὰ παραγεμισμένα ὅπλα. Ὕστερα, ἄλλοι γυρίζουν σπίτια τους, ἄλλοι σκορπίζουν στὰ ἀνοιχτὰ καφενεῖα νὰ πιοὺν ξέχειλα ποτήρια ρακί, πρὶν σουβλίσουν καὶ ψήσουν τὰ ἀρνιά τους στὴν ὕπαιθρο… τὴν ἴδια ὥρα, σὲ ὅλη τὴν ἐπικράτεια τῆς τουρκικῆς αὐτοκρατορίας, οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες συγκεντρώνονται, ὅπως οἱ ἀδελφοί τους στὴν Ἀθήνα, ἴσως μὲ περισσότερη σοβαρότητα καὶ ἐπισημότητα. Στὴν Ἁγία Φωτεινή, στὴν Σμύρνη, στὴν Ἁγία Τριάδα, στὸ Πέραν, στὴ Νικόπολη, στὴ Μυτιλήνη, στὴν Καισάρεια, στὴν Κύζικο, στὴ Νικομήδεια, στὴ Νίκαια, στὴν Τραπεζούντα καὶ ἀκόμη σὲ ὅλες τὶς ἐπισκοπὲς τῆς Ἀνατολικῆς Αὐτοκρατορίας, ἀρχιεπίσκοποι καὶ ἐπίσκοποι ἀνακοινώνουν στὸ ποίμνιό τους τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Καὶ τὴν ἴδια στιγμὴ τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος συνειδητοποιεῖ, παρὰ τὴν δυσκολία τῶν καιρῶν, τὴν πνευματική του ἑνότητα. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ εὐλογημένο καταφύγιο ὅπου το ἔθνος ἐπικοινωνεῖ μὲ τὶς ἴδιες πικρίες καὶ τὶς ἴδιες ἐλπίδες. Νὰ γιατί οἱ ἀγράμματοι Ἕλληνες παραμένουν τυφλὰ συνδεδεμένοι μὲ τὴν θρησκεία τους. Νὰ γιατί οἱ μορφωμένοι Ἕλληνες τῆς μένουν πιστοὶ καὶ εὐγνώμονες. Ἕνας πολὺ μορφωμένος Ἀθηναῖος μου ἔλεγε τὶς προάλλες: Μὴν κοροϊδεύετε καὶ πολὺ τὴν ἀρκετὰ παιδικὴ λατρεία μας, τοὺς ἀμαθεῖς παπάδες μας, τοὺς βρόμικους μοναχούς μας. Τὴν θρησκεία μας τὴν ἀγαπᾶμε ὅπως εἶναι: ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἔχει διατηρηθεῖ μέσα σ’ αὐτὴ τὴν θρησκεία ὅπως τὸ ψάρι στὸ ἁλάτι. Αὐτὸ εἶναι πέρα γιὰ πέρα ἀληθινό. Ὁ κλῆρος, ὅσο μεγάλα καὶ ἂν μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν τὰ ἐλαττώματα καὶ τὰ μειονεκτήματά του, παραμένει φύλακας τῆς γλώσσας καὶ τῶν ἐθνικῶν παραδόσεων. Γιὰ πολὺν καιρό, ὁ παπὰς ὑπῆρξε γιὰ τὸν ἑλληνικὸ λαὸ παρηγορητὴς καὶ δάσκαλος μαζί».

Γράφει ὁ Δημήτρης Νατσιος, Δάσκαλος Κιλκὶς