Στὶς ἡμέρες μας δίνεται πολλὴ βαρύτητα στὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα· τὰ δικακαιώματα τοῦ πολίτη, τὰ δικαιώματα τῆς γυναίκας, τὰ δικαιώματα τῶν μειονοτήτων, τὰ δικαιώματα τοῦ παιδιοῦ κ.τ.λ. Ἐν τούτοις εἶναι παρατηρημένο πὼς περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλη ἐποχὴ ἔχει ἐξαπολυθεῖ ἕνα κῦμα βίας· ἀεροπειρατεῖες, τρομοκρατία, ληστεῖες, κακοποιήσεις γυναικῶν καὶ μικρῶν παιδιῶν, ψυχολογικὴ βία καὶ ἄλλα φαινόμενα ἐπιβολῆς στὴν ἀνθρώπινη συνείδηση.Ὡστόσο ἐδῶ ὁ λόγος μας δὲν θὰ εἶναι γι’ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν βία, ἀλλὰ θὰ ἀναφερθοῦμε στὴν βία ἐναντίον τοῦ κακοῦ καὶ ῥάθυμου ἑαυτοῦ μας· γιὰ τὴν ἐπίμονη προσπάθεια νὰ ξεριζώσουμε τὶς ἀδυναμίες μας καὶ νὰ ἐξαγνίσουμε τὸν ψυχικό μας κόσμο.

Ὁ Ἰωάννης ὁ Καρπάθιος μιλώντας γι’ αὐτὸ τὸ θέμα σημειώνει χαρακτηριστικά: «Πῶς θὰ μπορέσουμε νὰ νικήσουμε τὴν ἁμαρτία ποὺ προηγουμένως ἔχει ἐπικρατήσει πάνω μας; Ἀναγκαστικὰ διὰ τῆς βίας. Διότι λέγει ἡ Γραφὴ ὅτι ὁ φιλόπονος ἄνθρωπος μὲ πολὺ κόπο διὰ τῆς βίας ἀποδιώκει τὴν ἐκ τῆς πείνας ἀπώλειά του (Παροιμ. 16,26). Ἀπὸ πνευματικῆς ἀπόψεως αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὀφείλουμε πάντοτε νὰ φιλονεικοῦμε μὲ τὸν οἰκεῖο λογισμό μας, ὥστε νὰ τὸν κατευθύνουμε πρὸς τὰ πάνω, δηλαδὴ πρὸς τὴν ἁγιοσύνη. Δὲν εἶναι λοιπὸν ἀπαγορευμένο ἀπὸ τοὺς θείους νόμους νὰ καταπαύουμε τὴν βία διὰ τῆς βίας. (Βλ. ΕΠΕ, ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ, σ. 420). Γι’ αὐτὸ λοιπὸν καὶ ἐμεῖς σπουδάζουμε νὰ συνεισφέρουμε μιὰ μικρὴ μορφὴ βίας, ἔστω καὶ πολὺ ἀσθενῆ, καὶ ἐν συνεχείᾳ καθήμενοι στὴν Ἱερουσαλήμ, δηλαδὴ στὴν ἀδιάλειπτη προσευχὴ καὶ τὶς ἄλλες ἀρετές, περιμένουμε πότε θὰ ἔλθει σὲ μᾶς ἡ ἀναμενώμενη «ἐξ ὕψους δύναμη», ἡ ὁποία μᾶς χορηγεῖ, ὄχι βία ἀσθενέστατη σὰν τὴν δική μας, ἀλλὰ βία πανίσχυρη· τέτοια βία, ποὺ εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐκφραστεῖ διὰ τῶν σαρκικῶν χειλέων, ἡ ὁποία μὲ πολλὴ δύναμη νικᾶ καὶ κατατροπώνει καὶ τὸ κάκιστο ἦθος καὶ τὴν κακότητα τῶν δαιμόνων καὶ τὴν ῥοπὴ τῶν ψυχῶν μας πρὸς τὴν κακία καὶ τὶς ἀπρεπεῖς κινήσεις τοῦ σώματος· διότι, λέγει ἡ Γραφή, ἦλθε ἦχος ἀπὸ τὸν οὐρανὸ σὰν νὰ φυσάει βίαιος ἄνεμος, γιὰ νὰ συντρίψει μὲ πολλὴ βία τὴν ἁμαρτία, ἡ ὁποία συνεχῶς μὲ βίαιο τρόπο μᾶς ὁδηγεῖ πρὸς τὸ κακό.

Ἐπίσης, ὁ Νεῖλος ὁ Ἀσκητὴς γράφει ὅτι εἶναι σύνηθες ὁ δυστυχὴς ἄνθρωπος νὰ στρέφεται πάντοτε μὲ σπουδὴ πρὸς αὐτὰ ποὺ τὸν βλάπτουν, καθόσον πολλοὶ δαίμονες στρατεύονται συνεχῶς ἐναντίον του καὶ τὸν προτρέπουν πρὸς τὸ κακό. Ἀλλὰ ἐμεῖς ἂς ἀντιτάξουμε στὴν βία αὐτὴ τῶν δαιμόνων τὴν δική μας βία. Διότι αὐτὸς ποὺ ἀγωνίζεται ὀφείλει νὰ διορθώνει κάθε ῥυπαρὸ λογισμὸ καὶ νὰ ὀργίζεται μὲ τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ ἐπικαλεῖται τὸν Θεὸ προτοῦ νὰ ἀποχαυνωθεῖ καὶ γίνει μαλθακὸς ὁ λογισμός του. Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀπαραίτητο νὰ λεπτύνει τὴν παχυνθεῖσα του σάρκα, διότι παχεῖα γαστέρα δὲν δύναται νὰ γεννήσει λεπτὸ νοῦ (Βλ. ΕΠΕ, ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ,11Δ, σ. 438 καὶ PG79,528BC).

Ὁ ἴδιος ἅγιος κάνει λόγο γιὰ βία εὐλαβικοῦ ζήλου, ἡ ὁποία νικάει τὴν βία τῆς ἀδιαφορίας καὶ τῆς ἀπερίγραπτης ἀποχαυνώσεως. Συχνὰ μιὰ συνήθεια ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ ἄλλη συνήθεια (ΕΠΕ ὅ.π., σ. 451 κ.ἑ.).Ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος ἀναφερόμενος στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐκδηλώνεται αὐτὴ ἡ βία μᾶς προτρέπει νὰ συμμορφώσουμε τὸν ἑαυτό μας στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Ἀκόμη, μᾶς παροτρύνει νὰ εἰσέλθουμε στὴν καρδιά μας καὶ νὰ κάνουμε πόλεμο ἐνάντια στὸν σατανᾶ, καὶ ἐπίσης, νὰ μισήσουμε τὸν κακὸ ἑαυτό μας καὶ τὴν ψυχή μας, δηλαδὴ τὰ πάθη μὲ τὰ ὁποῖα ταυτίζεται ἡ ψυχή μας. Ἡ ἁμαρτία, σημειώνει ὁ ἅγιος, ἔχει εἰσχωρήσει στὰ κατάβαθα τῆς ψυχῆς μας καὶ μᾶς ἔχει ἀλλοιώσει τὸν χαρακτῆρα ποὺ μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός.

Ἐπίσης, ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ τονίζει ὅτι εἶναι ἀνάγκη, προκειμένου νὰ νικήσουμε τὴν ἁμαρτία, νὰ βάλουμε τὴν θέλησή μας. Χωρὶς τὴν δική μας προσπάθεια καὶ βία ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ μένει ἀνενεργός. Αὐτὸ συμβαίνει, διότι ἂν ἐνεργοῦσε δίχως τὸν δικό μας ἀγῶνα ἡ Θεία Χάρη, τότε θὰ μπορούσαμε νὰ ὑψηλοφρονήσουμε καὶ νὰ πάθουμε ζημιὲς πνευματικές. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος συμπληρώνει πὼς ὁ μοναχὸς εἶναι «βία φύσεως διηνεκής» (Λόγος α΄). Ἡ βία στὸν πνευματικὸ ἀγῶνα, διδάσκουν οἱ Πατέρες ὀφείλει νὰ εἶναι ἀκατάπαυστη. Στὸ γεροντικὸ γιὰ παράδειγμα ἀναφέρεται ὁ ἀκόλουθος λόγος ἑνὸς γέροντος: «Ὁ μοναχὸς ὁ ὁποῖος κοπιάζει γιὰ λίγες ἡμέρες, ἐνῶ ἀμελεῖ κατόπιν καὶ ἐκ νέου κοπιάζει καὶ πάλι ἀδιαφορεῖ, ποτέ του δὲν κατορθώνει τίποτε, οὔτε καὶ ἀποκτᾶ ὑπομονή. (Εὐεργετινὸς τ. Α΄, σ. 417).

Ἕνα ἄλλο βασικὸ γνώρισμα αὐτοῦ ποὺ χρησιμοποιεῖ βία στὸν πνευματικὸ ἀγῶνα σύμφωνα μὲ τοὺς Πατέρες εἶναι ἡ ἐλπίδα τῆς διορθώσεως. Ὁ ἀγωνιζόμενος θὰ πρέπει νὰ ἔχει ριζωμένη μέσα του τὴν ἐλπίδα πὼς κάποτε ὁ Θεὸς θὰ τὸν λυτρώσει ἀπὸ τὸν ζυγὸ τῆς ἁμαρτίας. Ὁ γεωργὸς σπέρνει, ἐπειδὴ ἐλπίζει. Ὁμοίως ὁ πιστὸς ἀγωνίζεται «ἕως οὗ ἐλθὼν ὁ Κύριος οἰκήσῃ ἐν αὐτῷ ἐν πάσῃ αἰσθήσει καὶ ἐνεργείᾳ Πνεύματος».Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐλπίδα εἶναι πολὺ βασικὸ γιὰ τὸν ἀγωνιζόμενο νὰ κοσμεῖται καὶ ἀπὸ τὴν ἀρετὴ τῆς σφοδρῆς ἀγάπης πρὸς τὸ Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἕνας ἅγιος ἔλεγε ὅτι ἡ ἀληθινὰ φιλόθεος καὶ φιλόχριστος ψυχή, ἀκόμη καὶ ἂν πράξει ἀμέτρητες δικαιοσύνες, νιώθει μέσα της ὅτι δὲν ἔκανε τίποτε ἐξ αἰτίας τοῦ ἀκορέστου πόθου της πρὸς τὸν Κύριο…Μιὰ τέτοια ψυχὴ κάθε ἡμέρα πεινᾶ καὶ διψᾶ ἀκόρεστα νὰ γευθεῖ ὅλες τὶς καταστάσεις τῆς ἀρετῆς, διότι εἶναι τετρωμένη ἀπὸ τὸν ἔρωτα πρὸς τὸ Οὐράνιο Πνεῦμα καὶ ἐπειδὴ ἀνακινεῖ συνεχῶς μέσα της διὰ τῆς Θείας Χάριτος τὸν πύρινο πόθο πρὸς τὸν Οὐράνιο Νυμφίο (Βλ. Βουτηρᾶ, Πνευματικὲς ἐμπειρίες, σ. 179).

Ἡ πλέον βασικὴ ὅμως προϋπόθεση γιὰ τὴν εὐόδωση τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος εἶναι τὸ νὰ ἔχει ὁ ἀγωνιζόμενος βοηθό του τὸν Θεό. Λέγει ὁ ἴδιος ἅγιος τοῦ Θεοῦ: «Τὸ ἀντιπαλαῖσαι, τὸ ἀντιμαχεσθῆναι, δεῖραι, δαρῆσαι σόν ἐστι· ἐκριζῶσαι δὲ Θεοῦ ἐστι». Καὶ προσθέτει: «Ἐὰν θὰ μποροῦσες μόνος σου νὰ ξεριζώσεις τὰ πάθη σου, τί χρειαζόταν ἡ ἔλευση τοῦ Χριστοῦ; Ὅπως δὲν μπορεῖς νὰ δεῖς χωρὶς φῶς, ἔτσι δὲν μπορεῖς νὰ σωθεῖς χωρὶς Χριστό» (ὅ.π. σ. 180). Ὁ Χριστὸς ὅταν δεῖ κάποιον νὰ ἀγωνίζεται, στέλνει τὴν Χάρη Του. Δὲν τὸν ἀφήνει μόνο του, ἀλλὰ συναγωνίζεται μαζί του, διότι θέλει ὅλους νὰ μᾶς κάνει ἀπτώτους.

Τέλος πολὺ διαφωτιστικὲς γιὰ τὸ θέμα μας εἶναι οἱ παρακάτω ἐπισημάνσεις τοῦ ἀββᾶ Ἠσαΐου. Διδάσκει ὁ ἀββᾶς ὅτι τὸ νὰ προσεύχεται κάποιος βιάζοντας τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ δείχνει ὑπομονὴ στὸν πνευματικὸ ἀγῶνα γεννᾶ τὴν καθαρὴ καὶ πλήρη ἀναπαύσεως προσευχή. Καὶ ἡ μὲν βία ἀνήκει στὴν προαίρεση, ἐνῶ ἡ ἀνάπαυση ὀφείλεται στὴν Θεία Χάρη. (ΕΠΕ «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ», τ. 12, σ. 162). Ἄλλωστε, συνεχίζει ὁ ἅγιος, σὲ ὅλες τὶς τέχνες αὐτὸ βλέπουμε νὰ γίνεται. Ὅταν κάποιος προσέλθει γιὰ νὰ μάθει μιὰ τέχνη, στὴν ἀρχὴ κοπιάζει καὶ ἀποτυχαίνει, ὅμως δὲν ἀποθαρρύνεται, ἀλλὰ ξαναπροσπαθεῖ. Καὶ ἐνῶ πολλὲς φορὲς ἀποτυχαίνει, δὲν τὸ βάζει κάτω, ἀλλὰ ἐπιμένει κοπιάζοντας καὶ ἐργαζόμενος, ἕως ὅτου μὲ τὴν συνεργία τοῦ Θεοῦ συνηθίζει τὴν τέχνη του καὶ πλέον ὅλα τὰ κάνει χωρὶς κόπο καὶ κούραση, ὥστε καὶ νὰ τρέφεται ἀπὸ αὐτήν. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ στὰ πνευματικά. Ἐὰν καταπιασθεῖ κάποιος μὲ τὸ νὰ πράττει τὴν ἀρετή, δὲν πρέπει νὰ νομίζει ὅτι θὰ ἐπιτύχει ἀμέσως, διότι δὲν εἶναι δυνατόν, ἀλλὰ πάντως πρέπει νὰ ἐπιχειρήσει. Καὶ ἂν ἀποτύχει, νὰ μὴν ἐγκαταλείψει τὸν ἀγῶνα, ἐπειδὴ δὲν μπόρεσε νὰ κατορθώσει τίποτε, ἀλλὰ πάλι νὰ προσπαθήσει, ὅπως ἐκεῖνος ποὺ θέλει νὰ μάθει τὴν τέχνη. Καὶ μὲ τὸ νὰ ὑπομένει πολλὲς φορὲς καὶ νὰ μὴν ἀποθαρρύνεται, συγκατανεύει ὁ Θεὸς στὸν κόπο τῆς προαιρέσεώς του καὶ τοῦ προσφέρει τὸ νὰ πράττει τὰ πάντα χωρὶς βία (βλ. ὅ.π. σ. 162-4).

Καὶ καταλήγει ὁ ὅσιος σὲ ἕνα ἀπόφθεγμα τοῦ ἀββᾶ Μωϋσέως: «Ἡ δύναμη ἐκείνων ποὺ θέλουν νὰ ἀποκτήσουν τὶς ἀρετές εἶναι αὐτή· ὅταν πέφτουν νὰ μὴ μικροψυχοῦν, ἀλλὰ νὰ συνεχίζουν τὸν ἀγῶνα τους μὲ πολλὴ φροντίδα καὶ ἐπιμέλεια»(βλ. ὅ.π.). Στὴν ἐποχή μας, ποὺ ὅλοι ἐπιζητοῦν τὴν ἄνεση, ὁ λόγος γιὰ τὴν ἁγία βία φαίνεται δυσάρεστος. Ποιό ὅμως ἔργο γίνεται δίχως κόπο; Γιὰ τὰ ὑλικὰ φθείρουμε ἀκόμη καὶ τὴν ὑγεία μας. Γιὰ τὰ πνευματικὰ δὲν πρέπει νὰ βάλουμε κάποιο κόπο στὴν ζωή μας; Ἂς μὴ περιποιούμαστε ὅλο τὸν ἑαυτούλη μας. «Ὁ θέλων εὐδοκιμῆσαι καὶ εὐαρεστῆσαι Χριστῷ ὀφείλει βιάζεσθαι ἑαυτόν». Ὅλες οἱ παραπάνω συμβουλὲς τῶν ἁγίων Πατέρων, ἂν τὶς ἀκολουθήσουμε, θὰ μᾶς ἐγείρουν ἀπὸ τὴν νάρκη καὶ θὰ μᾶς ὁδηγήσουν στὴν ἐγρήγορση. «Ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν»(Μτθ. 11,12).

Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ