Ο ύμνος «Φῶς ἱλαρόν» αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους και πιο σεπτούς ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ψαλμωδία του κατά τον Εσπερινό, τη στιγμή της εσπερινής εισόδου και της αφής των κανδηλών, συνδέει την αισθητή δύση του ηλίου με την πνευματική ανατολή του Χριστού, του Φωτός του κόσμου.

1. Ιστορικές Ρίζες του Ύμνου Η παράδοση αναφέρει τη χρήση του ύμνου ήδη από τον 3ο αιώνα. Ο Μέγας Βασίλειος καταγράφει τη συνήθεια της εισόδου του φωτός κατά τον Εσπερινό, συνοδευόμενη από ψαλμωδία: «ἐν ταῖς εἰσόδοις τοῦ φωτὸς ψάλλεται ὕμνος» (PG 32, 628A). Ο Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος (11ος αι.) σημειώνει ότι οι πιστοί «εἰς φῶς τὸν Χριστὸν ἐκάλουν», αναγνωρίζοντας το φως ως εικόνα του ακτίστου φωτός (PG 120, 949C).

2. Το Φως ως Χριστολογικό Σύμβολο Η φράση «Φῶς ἱλαρόν ἁγίας δόξης» αποδίδεται στον Χριστό ως φανέρωση της δόξας του Πατρός. Ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται σε Αυτόν ως «ἀπαύγασμα τῆς δόξης» (Εβρ. 1,3). Κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, ο Χριστός είναι «φῶς ἀείλαμπες... ὡς τὸ ἄκτιστον φῶς τῆς θεότητος» (PG 45, 1133A), ενώ ο Μέγας Αθανάσιος τονίζει ότι ο Λόγος «ἐφάνη φῶς, καθαίρων τὸ σκότος τῆς ἀγνοίας» (PG 25, 81B).

3. Η Σωτηριολογική Διάσταση του Ύμνου Ο Χριστός δηλώνει: «ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ιω. 8,12), και αυτή η αλήθεια προβάλλεται στον ύμνο. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει: «Ὁ Χριστὸς τὴν ψυχὴν φωτίζει καὶ ζωῇ προικίζει» (PG 94, 877C). Η είσοδος του φωτός στον Εσπερινό συμβολίζει τη σωτήρια παρουσία του Χριστού στον κόσμο.

4. Τριαδολογική Δοξολογία Η δοξολογική φράση «Ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Θεόν» φανερώνει την τριαδολογική συνείδηση της Εκκλησίας. Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας εξηγεί ότι η δόξα αναπέμπεται «διὰ τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» (PG 73, 160C), δείχνοντας τη λειτουργική έκφραση της πίστης στον Τριαδικό Θεό.

5. Η Ερμηνεία Σύγχρονων Θεολόγων Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης ερμηνεύει τον ύμνο ως μαρτυρία θεοπτίας: «Δὲν εἶναι ποιητικὸ σχήμα, ἀλλὰ ὁμολογία τῆς ἐμπειρίας τοῦ ἀκτίστου φωτός». Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός τονίζει πως ο ύμνος «είναι δογματικός· μέσα του συμπυκνώνεται η εμπειρία του φωτισμού καὶ τῆς εἰρήνης» (Εισαγωγή στη Λειτουργική Θεολογία, Τήνος 2004).Ο ύμνος «Φῶς ἱλαρόν» είναι όχι μόνο ποιητική σύνθεση, αλλά λειτουργική και θεολογική διακήρυξη της παρουσίας του Χριστού ως Φωτός του κόσμου και της δόξας του Τριαδικού Θεού. Συνδέοντας την καθημερινή φυσική εμπειρία του ηλιοβασιλέματος με το μυστήριο του Θείου Φωτός, αποτελεί ύψιστη έκφραση της ορθόδοξης θεολογίας και λατρείας.

Δημήτριος Τζαφέρης

Θεολόγος Λαμπαδάριος Ιερού μας Ναού